Klimaatlandgoed Zwaluwenbunders
Klimaatadaptatie
Aanleiding
Het gebied ‘Zwaluwenbunders’ ligt ten noordoosten van de stad Tilburg. Het betreft een landbouwgebied met poelen en enkele bospercelen. Tot maart 2020 was de gemeente Tilburg van plan om op deze locatie een bedrijventerrein te realiseren. Dit idee is van de baan. De gemeente heeft besloten om het gebied aan het ‘Water- en Klimaatlandschap Pauwels’ toe te voegen. In die context is de opgave een ecologisch waardevol gebied te realiseren dat een bijdrage levert aan klimaatdoelstellingen en ruimte biedt voor extensieve (biologische) landbouw en recreatie. Onderdeel van de natuuropgave is een versterking van het nabijgelegen Natura 2000-gebied Loonse en Drunense Duinen & Leemkuilen. H+N+S heeft samen met Buiting Advies de ambities samengebracht in een integraal ontwerp.
Uniek bodem
Binnen Zwaluwenbunders zorgt een slecht doordringbare leemlaag ervoor dat hemelwater in de winter tot op het maaiveld stagneert. In de zomer is er dankzij de capillaire nalevering van leemhoudend zand toch relatief veel vocht voor vegetatie beschikbaar. Deze unieke condities van de ondergrond komen in het nieuwe Klimaatlandgoed Zwaluwenbunders tot uiting in natuurontwikkelings- en klimaatmaatregelen, waarin ook duurzame landbouw en recreatie een plaats hebben. Bij recreatie is het de bedoeling dat Zwaluwenbunders een uitloopgebied voor Tilburg worden waardoor de recreatieve druk op Natura 2000-gebied Loonse en Drunense Duinen & Leemkuilen wordt verminderd.
Concept
De situatie van het gebied in de tweede helft van de 19e eeuw vormt de inspiratie voor het ruimtelijk ontwerp. Het concept gaat uit van een duidelijke zonering in drie deelgebieden: op de dekzandwelving de Bosrijke rug, op de plek met relatief lage fosfaatwaarden de Natuurgordel en daaromheen de Bufferzone duurzame landbouw. Elk gebied heeft daarbij waarde voor zowel natuur, landbouw als recreatie, maar het accent is wel steeds anders.
Een overkoepelend nat netwerk van poelen en natuurvriendelijke oevers voorziet in de uitbreiding van het leefgebied voor de kamsalamander. Meer water draagt ook bij aan een klimaatrobuust landschap. De functie van uitloopgebied voor Tilburg wordt versterkt door het inrichten van duidelijke entrees vanuit de stad en een fietspad in oost-westelijke richting dat als schakel in het recreatieve netwerk van het buitengebied gaat functioneren. Ook komen er aantrekkelijke wandelpaden.
Uitwerking
Bosrijke rug:
De bosrijke rug volgt in hoofdlijnen de dekzandwelving en vleit zich als het ware tegen de stad aan. In dit deelgebied worden bestaande en nieuwe bosschages aaneengeregen door landschapselementen en kleine bosjes. Zo ontstaat een kleinschalig landschap met daarbinnen ruimte voor landbouw, beweid grasland en hooilandjes. Hiermee wordt de habitat van de aanwezige das verbeterd. De wandelaar loopt er vlechtend doorheen.
Natuurgordel:
De ‘Natuurgordel’ ligt aan de rand van de bosrijke rug. Op deze plek zijn de fosfaatwaarden relatief laag. Dit biedt kansen voor de ontwikkeling van waardevolle vegetatie. Binnen de Natuurgordel wordt 15 tot 30 cm van de bovenlaag afgegraven. Verdere inrichting is gebaseerd op een optimaal landschap voor de kamsalamander, met poelen, overwinteringsbosjes en lijnvormig struweel. Periodiek, in de natte maanden, staan delen van de Natuurgordel onder water omdat water stagneert op de leemlaag. Deze wisselwaterstanden bieden ecologische niches waarvan de unieke, gebiedseigen vegetatie van Zwaluwenbunders profiteert. Om verstoring van de natuur te beperken is de natuurgordel alleen toegankelijk via vlonderpaden en een fietspad.
Bufferzone duurzame landbouw:
Aan de noordzijde van de Natuurgordel ligt een Bufferzone met duurzame landbouw.
Hier worden de bestaande percelen versmald door het aanleggen van singels met voornamelijk struiken en enkele verspreid staande bomen. De singels dragen bij aan een gezonde bodem, het tegengaan verdroging en vervullen een functie als windsingel. De singels leveren schaduw aan ingeschaarde koeien, zorgen voor natuurlijke plaagbestrijding en versterken de biodiversiteit. Hier wordt een eerste stap gezet in de landbouwtransitie, werken op basis van een gezonde bodem, met hoge biodiversiteit en een goed verdienmodel als uitgangspunt.
Vervolg
Vanwege recente ontwikkelingen binnen de gemeente wordt het plan gefaseerd uitgevoerd. Doel is in eerste instantie te starten met het verzilveren van de ‘quick wins’. Arcadis voert op dit moment, in samenspraak met de agrariërs die de gronden op dit moment van de gemeente pachten, een eerste verkenning uit. H+N+S en Buiting Advies zijn als adviseurs betrokken. Uiteindelijk moet een zorgvuldige aanleg, gecombineerd met goed beheer en een juiste monitoring er voor zorgen dat Zwaluwenbunders zich tot een robuust Klimaatlandgoed ontwikkeld. Een landgoed met een hoge biodiversiteit en een prachtige plek om dicht bij de stad te recreëren.
Partners: Buiting Advies: ecologie, H+N+S Landschapsarchitecten: landschapsontwerp, Boot ingenieurs: hydrologie, De Schoonste Lusthof: bodemonderzoek
Opdrachtgever: Gemeente Tilburg
Locatie: Tilburg
Periode: 2023-2024
Delen:
ir. R.J. ter Horst
manager en loco-secretaris Gemeente Scherpenzeel
"Natuurpro geeft een antwoord op één van de belangrijkste vraagstukken van onze tijd: behoud en herstel van biodiversiteit."